Cholestaza w ciąży – przyczyny, objawy i leczenie

Cholestaza ciążowa to poważne zaburzenie wątroby, które może znacząco wpłynąć na przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Poznaj jej objawy, przyczyny oraz metody leczenia, aby móc szybko zareagować w przypadku wystąpienia niepokojących symptomów.

Czym jest cholestaza w ciąży?

Cholestaza ciążowa (wewnątrzwątrobowa cholestaza ciężarnych, ICP) to specyficzne zaburzenie funkcjonowania wątroby występujące wyłącznie podczas ciąży. Charakteryzuje się nieprawidłowym przepływem żółci, która zamiast być odprowadzana do przewodu pokarmowego, gromadzi się w wątrobie. Najczęściej pojawia się w trzecim trymestrze, choć diagnozuje się ją również we wcześniejszych etapach ciąży.

Mechanizm powstawania cholestazy wiąże się z intensywnymi zmianami hormonalnymi w organizmie ciężarnej. Wysokie stężenie estrogenów i progesteronu zaburza pracę komórek wątrobowych, wpływając na wytwarzanie i transport żółci. Nieprawidłowe krążenie kwasów żółciowych w organizmie matki nie tylko wywołuje charakterystyczne objawy, ale może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się płodu.

Przyczyny cholestazy w ciąży

Mimo że dokładne przyczyny cholestazy ciążowej nie zostały w pełni poznane, wyróżnia się następujące czynniki ryzyka:

• kamica pęcherzyka żółciowego
• występowanie cholestazy w rodzinie (szczególnie u matki lub siostry)
• ciąża mnoga
• wcześniejsze epizody cholestazy w poprzednich ciążach
• dieta bogata w tłuste i ciężkostrawne potrawy
• stosowanie niektórych leków

Czynniki genetyczne i hormonalne

Predyspozycje genetyczne mają istotny wpływ na rozwój cholestazy ciążowej. Mutacje w genach kodujących białka transporterowe przezbłonowe (MDR3, ABCB11, MRP2, FIC1) zwiększają ryzyko wystąpienia schorzenia. Wrażliwość organizmu na zmiany hormonalne w czasie ciąży, szczególnie na podwyższone stężenie estrogenów i progesteronu, może zaburzać pracę wątroby u kobiet z genetyczną predyspozycją.

Wpływ diety i stylu życia

Na rozwój cholestazy wpływają również czynniki związane ze stylem życia:

• dieta bogata w tłuste i smażone potrawy
• nieregularny tryb życia
• przewlekły stres
• brak aktywności fizycznej
• niska ekspozycja na światło słoneczne (szczególnie w miesiącach zimowych)
• niedobór witaminy D

Objawy cholestazy w ciąży

Cholestaza ciążowa objawia się przede wszystkim uporczywym świądem skóry, pojawiającym się najczęściej w trzecim trymestrze. W zależności od stężenia kwasów żółciowych we krwi, wyróżnia się trzy stopnie nasilenia choroby:

Stopień cholestazy	Stężenie kwasów żółciowych
Łagodna	10-20 μmol/L
Umiarkowana	20-40 μmol/L
Ciężka	≥40 μmol/L

Najczęstsze objawy

• świąd skóry (szczególnie dłoni i stóp)
• nasilenie dolegliwości w godzinach wieczornych i nocnych
• ciemniejszy mocz (barwa herbaty)
• jasne lub tłuszczowe stolce
• żółtaczka (u 10-15% kobiet)
• nudności i wymioty
• bóle brzucha
• utrata apetytu

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Natychmiastowa konsultacja lekarska jest niezbędna przy wystąpieniu uporczywego świądu skóry, szczególnie dłoni i stóp, nasilającego się wieczorem i w nocy. Brak widocznych zmian skórnych przy jednoczesnym świądzie może wskazywać na cholestazę ciążową. Niepokojące są również ciemniejsze zabarwienie moczu oraz jasne lub tłuszczowe stolce.

• silne bóle brzucha
• intensywne nudności i wymioty
• żółtaczka (zażółcenie skóry i białkówek oczu)
• krwawienie z dróg rodnych
• skurcze macicy poza terminem porodu

Diagnostyka cholestazy w ciąży

Podstawą diagnostyki jest szczegółowa ocena stężenia kwasów żółciowych i enzymów wątrobowych w surowicy krwi. Wczesne wykrycie schorzenia pozwala na szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia, minimalizując ryzyko powikłań dla matki i dziecka.

Stopień cholestazy	Stężenie kwasów żółciowych
Łagodna	10-20 μmol/L
Umiarkowana	20-40 μmol/L
Ciężka	≥40 μmol/L

Badania laboratoryjne

W diagnostyce cholestazy ciążowej wykonuje się szereg specjalistycznych badań krwi:

• stężenie kwasów żółciowych w surowicy
• poziom aminotransferaz (AST, ALT)
• poziom bilirubiny
• fosfataza alkaliczna (ALP)
• gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP)

Inne metody diagnostyczne

Diagnostyka obejmuje również badanie USG jamy brzusznej, które pozwala wykluczyć inne przyczyny zaburzeń wątrobowych, takie jak kamica żółciowa czy zmiany w strukturze wątroby.

W procesie diagnostycznym istotne są również:

• konsultacja z hepatologiem lub gastroenterologiem
• elastografia wątroby
• rozszerzone testy immunologiczne
• kardiotokografia
• badanie Dopplera tętnic pępowinowych

Leczenie cholestazy w ciąży

Terapia koncentruje się na łagodzeniu świądu skóry i poprawie parametrów biochemicznych krwi. Podstawowym lekiem jest kwas ursodeoksycholowy (UDCA), podawany w dawce 2 x 300 mg na dobę od drugiego trymestru ciąży.

Farmakoterapia

W leczeniu cholestazy ciążowej stosuje się następujące opcje terapeutyczne:

• kwas ursodeoksycholowy (UDCA) – złoty standard leczenia
• leki przeciwhistaminowe – w przypadku nasilonego świądu
• cholestyramina – w sytuacjach wyjątkowych
• suplementacja witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
• regularne monitorowanie parametrów biochemicznych

Zmiany w diecie i stylu życia

Modyfikacje diety stanowią ważne uzupełnienie farmakoterapii w leczeniu cholestazy ciążowej. Podstawą jest wprowadzenie lekkostrawnego, niskotłuszczowego sposobu odżywiania, który zmniejsza obciążenie wątroby.

• zwiększenie spożycia błonnika
• włączenie świeżych warzyw i owoców
• ograniczenie produktów smażonych
• eliminacja tłustych potraw
• rezygnacja z wysoko przetworzonych produktów
• podzielenie dziennego jadłospisu na 5-6 mniejszych posiłków

Styl życia ciężarnej również wymaga odpowiednich modyfikacji. Po konsultacji z lekarzem zaleca się umiarkowaną aktywność fizyczną, wspierającą metabolizm i przepływ krwi przez wątrobę. Istotne jest zapewnienie właściwej ilości snu oraz unikanie czynników nasilających świąd:

• gorących kąpieli
• ubrań z drażniących materiałów
• silnie perfumowanych kosmetyków
• przegrzewania organizmu
• stresujących sytuacji

Komplikacje związane z cholestazą w ciąży

Cholestaza ciążowa powoduje zaburzenia przepływu żółci i podwyższone stężenie kwasów żółciowych w krwiobiegu, co stwarza realne zagrożenia dla przebiegu ciąży. Szczególnie niepokojące jest zwiększone ryzyko zgonu wewnątrzmacicznego płodu, występujące zwłaszcza w ciężkich przypadkach cholestazy.

Powikłania u płodu	Powikłania u matki
Niedotlenienie	Stan przedrzucawkowy
Obecność smółki w płynie owodniowym	Krwotok poporodowy
Zespół zaburzeń oddychania (RDS)	Zwiększone ryzyko cięcia cesarskiego
Poród przedwczesny	Zaburzenia krzepnięcia

Wpływ na zdrowie matki

Cholestaza ciążowa, mimo że nie zagraża bezpośrednio życiu matki, powoduje szereg uciążliwych dolegliwości. Najbardziej dokuczliwy jest uporczywy świąd skóry, zaburzający sen i znacząco obniżający jakość życia. Intensywne drapanie może prowadzić do uszkodzeń naskórka i zwiększonego ryzyka infekcji skórnych.

• zaburzenia wchłaniania witamin A, D, E, K
• ryzyko rozwoju kamicy pęcherzyka żółciowego
• możliwość wystąpienia stanu przedrzucawkowego
• zwiększone ryzyko krwawień okołoporodowych
• problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu

Wpływ na rozwój płodu

Cholestaza ciążowa stanowi poważne zagrożenie dla rozwijającego się płodu, szczególnie po 37. tygodniu ciąży. Wysokie stężenie kwasów żółciowych może toksycznie wpływać na układ krążenia płodu, prowadząc do zaburzeń rytmu serca i nagłego zatrzymania krążenia.

• zwiększone ryzyko nagłej śmierci wewnątrzmacicznej
• możliwość wystąpienia porodu przedwczesnego
• obecność mekonium w płynie owodniowym
• ryzyko zespołu aspiracji smółki
• problemy z oddychaniem po porodzie

Regularne badania i monitorowanie

Systematyczne monitorowanie parametrów biochemicznych stanowi podstawę skutecznej profilaktyki cholestazy ciążowej. Kobiety z grupy podwyższonego ryzyka, szczególnie te po przebytej cholastazie w poprzedniej ciąży, powinny regularnie kontrolować stężenie kwasów żółciowych i enzymów wątrobowych w surowicy krwi.

• badania wykonywane co 2-4 tygodnie od drugiego trymestru
• zwiększona częstotliwość badań w ostatnich tygodniach ciąży
• natychmiastowa reakcja na najmniejsze odchylenia w wynikach
• stała kontrola poziomu enzymów wątrobowych
• systematyczna ocena stężenia kwasów żółciowych

Równie istotne jest regularne monitorowanie stanu płodu. Program nadzoru obejmuje częstsze wizyty kontrolne połączone z oceną ultrasonograficzną wzrastania płodu oraz badaniem przepływów naczyniowych. Od 32. tygodnia ciąży zaleca się wykonywanie kardiotokografii (KTG) w celu oceny dobrostanu dziecka i wykrycia potencjalnych zaburzeń jego czynności serca.

Rodzaj monitorowania	Częstotliwość
Badania biochemiczne	Co 2-4 tygodnie
USG płodu	Według wskazań lekarza
Kardiotokografia (KTG)	Od 32. tygodnia ciąży
Ocena przepływów naczyniowych	Podczas wizyt kontrolnych